İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi, gebeliğin istenmediği ve planlı olmadığı durumlarda kişilerin gebe kalmasını önleyen ve istedikleri zaman çocuk sahibi olmalarına imkân veren yöntemlerin tümüne verilen addır. Etkili bir yöntem, istenmeyen bir gebelik gerçekleşmeden ilişki gerçekleşmesine olanak tanır ve istendiği zaman gebe olma özgürlüğü sağlar. Amaç az maliyetle ve yan etkiyle yüksek konfor ve mahremiyet içerisinde istenmeyen gebeliği önlemektir. İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi için kullanılan yöntemler ve bilgilendirme hizmetlerinden cinsiyet gözetmeksizin ihtiyaç duyan herkes faydalanabilmelidir.
İstenmeyen gebeliklerin önlenmesine dair geçmişten bugüne kadar çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Yöntemlerin tarihine bakıldığında; ilk çağ uygarlıklarından beri çok farklı yöntemler uygulanmıştır. Bu yöntemlerin; sağlığı koruma, evlilik veya evlilik dışı olan gebelikler, ekonomik problemler gibi toplumsal ve evrensel nedenlerle kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kullanılan yöntemlerin çeşidi ise toplumların ahlaki, dini ve sosyokültürel özelliklerine göre ve de bilimsel gelişime göre farklılıklar göstermektedir.[1]
Günümüze bakıldığında Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2018 yılı verilerine göre geri çekme yöntemi Türkiye’de en yaygın kullanılan bir yöntemdir. Evli kadınların %58’i geri çekme yöntemini kullanmaktadır. Diğer kadınlarda da benzer bir oran görülmüştür. Yaşa bağlı yöntem kullanımına bakıldığında (20-24 yaşlar) genç kadınlarda gebelik önleyici yöntem kullanımı düşüktür. Evli kadınların %3’ü yöntem kullanımına eşlerinin karar verdiğini söylemektedir.[2]
Gebelik önleyici yöntemlere erişilmediğinde istenmeyen gebelikler oluşabilmektedir ve bu anne bebek sağlığına etki edebilmektedir. Anne ve bebek ölüm nedenleri arasında istenmeyen gebeliklerin sağlıklı olmayan ortamlarda meydana gelmesi, bakım yetersizliği, bilgi eksikliği gibi nedenler yer almaktadır.[3] Tüm bu veriler bize kadınlara üreme sağlığı hizmetlerinin bilgilendirme de dahil olmak üzere tam anlamıyla verilmesinin ve yöntemlere erişimin son derece önemli olduğunu göstermektedir.
İstenmeyen gebeliği önleyici yöntemler, koruyuculuğu yüksek olan modern yöntemlerin yanında koruyuculuğu düşük geleneksel yöntemleri de yaygın kullanılması bakımından kapsayabilir. Koruyuculuğu yüksek modern yöntemler, kanıta dayalı çalışmalarla etki dereceleri yüksek saptanmış olan rahim içi araçlar, oral kontraseptifler, enjeksiyonlar ve kondom gibi yöntemlerdir. Bunun yanı sıra koruyuculuğu düşük olan yöntemler olarak geri çekme, anne sütü ile korunma, takvim yöntemi gibi yöntemler sıralanabilir. Güvenirliği düşük olan bu yöntemler daha çok modern yöntemlere erişilemediğinden, hormon içerikli yöntemlerin etkilerinden, kişilerin bilgi yetersizliğinden ve daha az maliyetli olmalarından ötürü kullanılmaktadır. Ancak bu yöntemlerin koruyuculuğu düşüktür. Genel olarak modern yöntemlere bakıldığında güvenli olması, yan etkisinin olmaması veya az olması, istendiği zaman bırakılabilmesi, uzun süre etkili olması gibi özellikleri vardır. Koruyuculuklarının yüksek olması ve diğer yöntemlere göre daha güvenilir olması nedeniyle kullanımları önerilmektedir. Kişilerin kendilerine uygun yöntemi öğrenmeleri ve kullanma kararı vermeleri için; doktor, alanında uzman hemşire, ebe gibi sağlık hizmet sunucuları tarafından bilgilendirilmesi önerilmektedir. İstenmeyen gebeliği önleyici yöntemler ile ilgili sıklıkla yenilikler olmaktadır. Bu yüzden bu alandaki güncel bilgileri takip etmek hayati bir önem taşımaktadır.
Aile Sağlığı Merkezlerinde, Üreme Sağlığı Merkezlerinde, Ana Çocuk sağlığı ve Aile Planlaması Merkezlerinde modern yöntemlere ücretsiz olarak erişilebilmekte ve danışmanlık hizmeti alınabilmektedir. Eczaneler ve marketlerde de bazı gebeliği önleyici yöntemlere (kondom, spermisit) erişim söz konusudur ancak yöntemler ücret karşılığında temin edilebilmektedir. Devlet hastanelerinin, doğum evlerinin kliniklerinde de yaygın olarak istenmeyen gebeliği önleyici yöntemler ile ilgili hizmet sunulmaktadır.[4]
Hazırlayanlar:
Hatay Gençlik Merkezi Sağlık Eğitmeni Ezgi Bolat
Kaynakça:
[1] http://tip.baskent.edu.tr/kw/upload/464/dosyalar/cg/sempozyum/ogrsmpzsnm14/14.P6.pdf
[2] http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2018/rapor/TNSA2018_ana_Rapor.pdf
[3] https://ailevecalisma.gov.tr/hatay/duyurular/guvenli-annelik/
[4] https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/a%C3%A7sap36.pdf
